Vấn đề tìm ra kỹ thuật phơi sáng chuẩn vẫn luôn là một câu chuyện đầy tranh cãi. Có nhiều phương pháp phơi sáng phổ biến, điển hình là (1): phơi sáng lệch phải, (2): phơi thiếu sáng hoặc (3): phơi sáng phổ thông. Mỗi phương pháp trên lại dựa vào một phương diện khác nhau của quy trình chụp ảnh kỹ thuật số, và chúng có thể có ảnh hưởng mạnh mẽ lên chất lượng hình ảnh của bạn.
NHỮNG ĐẶC ĐIỂM CỦA ẢNH KỸ THUẬT SỐ
Ba đặc tính cơ bản sau là nền tảng cho nhiều phương pháp phơi sáng khác nhau:
I. Những tone càng tối sẽ càng có nhiều noise
<- Nhiều noise Ít noise ->
II. Những tone màu càng sáng có thể mất toàn bộ chi tiết sau một cường độ nhất định, tạo ra những mảng cháy sáng hoặc bão hòa màu
Kênh màu lục bị bão hòa
III. Không tận dụng toàn bộ dynamic range của máy ảnh sẽ giảm số lượng tone màu trong ảnh. Vấn đề này còn được cộng hưởng thêm bởi khả năng nắm bắt màu tối kém hơn mắt người của máy ảnh:
Chìa khóa thành công là học cách kiểm soát mức độ phơi sáng sao cho tận dụng được 3 đặc tính trên. Ở điều kiện lý tưởng, bạn sẽ muốn chụp với một mức phơi sáng phổ thông để giữ được những tone màu sáng nhất có thể mà không bị cháy sáng. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng thiết thực , vì (1). bạn không thể biết trước phổ màu chính xác trước khi chụp bức ảnh, (2). không phải lúc nào cũng có lựa chọn chụp một bức ảnh thứ hai, và (3). việc cố gắng áp dụng một tiêu chuẩn phơi sáng trong phạm vi dynamic range của một chiếc máy ảnh cụ thể có thể là điều bất khả thi.
Vì vậy, bạn sẽ cần một chiến thuật phơi sáng. Bạn sẽ muốn tập trung vào đặc điểm nào trong 3 đặc điểm trên kể cả khi bạn sẽ phải hi sinh những yếu tố còn lại? Tiếp theo, chúng ta sẽ cũng nhau tìm hiểu về những ưu nhược điểm của từng chiến thuật này.
1. PHƠI SÁNG LỆCH PHẢI (EXPOSE TO THE RIGHT: ETTR)
Sơ lược chiến thuật: Tập trung việc phơi sáng sao cho biểu đồ histogram của bức ảnh lệch sang bên phải nhiều nhất có thể mà không bị cháy sáng, bất chấp việc bức ảnh có thể bị thừa sáng. Sau đó giảm độ sáng bức ảnh về mức độ vừa phải khi hậu kỳ xử lý ảnh RAW.
Ưu điểm:
- Tối đa lượng tone màu trong ảnh
(Lưu ý: rất nhiều máy ảnh SLR hiện đại chụp file RAW chứa thông tin màu 14-bit, vậy nên ưu điểm này không còn quá vượt trội như xưa. Thông thường, một bức ảnh RAW sẽ có đủ tone màu trừ khi bức ảnh thiếu sáng trầm trọng.)
- Giảm thiểu lượng noise trong ảnh do những màu sáng hơn và ít noise hơn được làm tối khi hậu kỳ chứ không phải khi phơi sáng. Lượng noise sẽ còn tùy thuộc vào mức độ phơi nhiều sáng mà tránh được cháy sáng của ảnh.
Nhược điểm:
- Có khả năng cao bị cháy sáng vùng highlight, đặc biệt là ở những kênh màu riêng biệt, và có thể tạo ra hiện tưởng chuyển màu không tự nhiên.
- Cần lượng ánh sáng lớn hơn, và có thể là ISO cao hơn (có thể vô hiệu hóa ưu điểm khử noise của phương pháp này).
- Gây khó khăn trong việc đánh giá và căn chỉnh trong lúc chụp vì chủ thể sẽ bị cháy sáng.
- Sẽ cần chụp nhiều ảnh hơn (kèm với việc quan sát histogram) để tìm được vị trí histogram phù hợp cho việc hậu kỳ nhất. Người chụp sẽ còn cần phải quan sát histogram màu để đảm bảo không bị cháy kênh màu nào.
2. PHƠI THIẾU SÁNG
Sơ lược chiến thuật: Tập trung phơi thiếu sáng bức ảnh bằng cách giảm chỉ số bù trừ phơi sáng (exposure compensation, Ev) khoảng -1/3 đến -1/2 stop. Sau đó tăng sáng về mức sáng phổ thông trong khâu hậu kỳ xử lý ảnh RAW.
Ưu điểm:
- Tránh được hiện tượng cháy sáng và cháy màu.
- Cần ít ánh sáng hơn, và tốc độ ISO thấp hơn (giảm thiểu được lượng noise).
Nhược điểm:
- Lượng noise tăng do những tone màu tối (nhiều noise hơn) bị làm sáng khi hậu kỳ.
- Ảnh sẽ tối hơn dự tính khi nhìn trực tiếp trên máy ảnh.
- Máy ảnh sẽ chụp được ít tone màu trầm hơn.
3. PHƠI SÁNG PHỔ THÔNG TRÊN MÁY ẢNH
Sơ lược chiến thuật: Tập trung phơi sáng vừa đủ ngay khi chụp mà không cần chỉnh sửa hậu kỳ.
Điều kiện để có được mức phơi sáng theo tiêu chuẩn là bức ảnh có tone màu xám trung tính nằm chính giữa biểu đồ histogram của ảnh. Bạn có thể tìm hiểu thêm về tone xám 18%, nhưng hãy lưu ý rằng không có mức độ phơi sáng “tiêu chuẩn” cho một khung cảnh mà điều này còn phụ thuộc vào dụng ý nghệ thuật của người chụp.
Ưu điểm:
- Ảnh sẽ có mức phơi sáng phù hợp ngay từ máy ảnh. Quá trình hậu kỳ sẽ đơn giản hơn và bạn cũng sẽ dễ dàng đánh giá, lựa chọn ảnh hơn.
- Phương pháp này không yêu cầu người chụp phải dùng file RAW.
Nhược điểm:
- Vẫn có khả năng bị cháy sáng hoặc cháy màu khi chụp những khung cảnh có độ tương phản cao (về tone hoặc về màu), nhất là khi hệ thống đo sáng của máy ảnh vô tình phơi thừa sáng.
HIỆN TƯỢNG CHÁY SÁNG
Đôi khi, ảnh bị cháy sáng cũng có thể chấp nhận được, thậm chí còn có thể được coi là trông tự nhiên hơn. Những vùng sáng đặc biệt (specular lights) như ánh sáng bóng trên mặt nước và đồ kim loại, những vùng xung quanh mặt trời lúc hoàng hôn hoặc những nguồn sáng trực tiếp như đèn đường, đều được cho phép cháy sáng. Đây là điều cần phải đánh đổi để cho những vùng khác trong ảnh được vừa sáng.
Ở một số tình huống, việc cháy sáng đem lại hiệu ứng tiêu cực nhưng lại hoàn toàn không thể tránh được. Bạn buộc sẽ phải chọn giữa cháy sáng hoặc noise ảnh và mất chi tiết vùng tối. Đối với những trường hợp như trên, khó khăn của người nhiếp ảnh gia sẽ là quyết định mức độ cháy chấp nhận được.
Cháy sáng 
Cháy sáng kể cả khi giảm sáng ảnh
Bạn cũng sẽ cần lưu ý tránh làm cháy các kênh màu vì chúng có thể dẫn đến hiện tượng chuyển màu không tự nhiên khi hậu kỳ. Điều này hoàn toàn có thể xảy ra khi bạn cố gắng kéo histogram sang bên phải. Ở ví dụ bên dưới, chỉ thiếu sáng nhẹ thôi cũng đủ để gây ra vấn đề vì trong khung hình có cả vùng mây sáng và cây tối.
(Bức ảnh bên trái không thể hiện vấn đề gì trên histogram của máy ảnh vì mây trắng chưa đạt đến mức cháy sáng. Tuy nhiên, có một kênh màu bị cháy, khiến bức ảnh bị sai màu ở những vùng cháy màu và tạo ra hiện tượng chuyển màu không tự nhiên khi giảm sáng ảnh. May thay, hiện tượng này không ảnh hưởng quá nhiều đến chất lượng bức ảnh ở mức phơi sáng ban đầu.)
KẾT LUẬN: LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP PHƠI SÁNG TỐI ƯU
Phương pháp tốt nhất sẽ còn phụ thuộc vào chủ thể muốn chụp và điều kiện chụp của từng người. Điều quan trọng là bạn cần phải nắm chắc những yếu tố cạnh tranh (noise ảnh, các mức độ tone màu, cháy sáng, yếu tố thuận tiện), để chọn ra được chiến thuật cho phép bạn chụp được nhiều bức ảnh dùng được nhất mà vẫn giữ được chất lượng ảnh cao.
Khi cân nhắc giữa việc cháy sáng và ảnh bị noise, hãy nhớ rằng lựa chọn đầu có thể khiến bức ảnh không dùng được và lựa chọn còn lại sẽ làm giảm lượng chi tiết trong ảnh. Những lúc như vậy, có thể việc phơi thiếu sáng một chút sẽ là một bước đi khôn ngoan để bạn vẫn có một bức ảnh chấp nhận được. Tuy nhiên, bạn sẽ cần: (1). chụp file RAW để thay đổi độ sáng tốt hơn, (2). bạn không thể xem histogram và chụp lại một bức ảnh khác, hoặc (3). khung cảnh không high-key (chứa nhiều đối tượng màu sáng như tuyết trắng). Tuy nhiên, nếu khung cảnh đang chụp có độ tương phản thấp và không có những vật phản xạ mạnh, bạn hoàn toàn có thể lựa chọn phơi sáng phổ thông.
Mặt khác, cũng có những lúc việc phơi thiếu sáng cũng có thể tai hại ngang bằng với cháy sáng, vì bạn có thể bị cháy tối. Nhìn chung, dynamic range của máy ảnh càng rộng thì bạn càng nên chọn phương pháp phơi sáng lệch phải. Đối với những tình huống như vậy, bạn cần lưu ý kiểm tra histogram trên máy ảnh sau mỗi shot chụp. Bước này càng quan trọng hơn nếu bạn muốn tăng sáng vùng bóng khi hậu kỳ, hoặc bạn sử dụng những máy ảnh du lịch nhỏ gọn thường có dynamic range thấp và nhiều noise hơn.
Ngoài ra, bạn cũng có thể tham khảo một số phương pháp phơi sáng khác như:
- Auto Exposure Bracketing (AEB): Nhiều loại máy ảnh có khả năng tự động chụp nhiều mức phơi sáng khác nhau cùng một lúc. Tính năng này có thể cho bạn nhiều lựa chọn dự phòng hơn, nhưng cũng tốn nhiều dung lượng bộ nhớ hơn.
- Stacking ảnh: Một cách khác để giảm noise mà vẫn giữ được nhiều mức độ tone màu khác nhau trong ảnh, đồng thời không bị cháy sáng, đó là sử dụng phương pháp image averaging. Tuy nhiên, phương pháp này yêu cầu bạn phải sử dụng tripod và chỉ thực sự hữu dụng với những loại ảnh chuyên biệt.
- High Dynamic Range (HDR): Phương pháp này có khả năng cho phép ảnh của bạn có lượng dynamic range vô hạn mà hoàn toàn không bị cháy sáng. Bạn có thể tìm hiểu thêm về ảnh HDR tại đây, lưu ý rằng kỹ thuật này cũng yêu cầu phải có tripod.
Credits:
Trích nguồn bài viết gốc tại: cambridgeincolour.com
Dịch và chú thích bởi Chimkudo Academy. Yêu cầu không trích dẫn khi chưa được sự đồng ý.
